Ο μακροχρόνιος αφορούσε την εδραιωμένη αντίληψη στη νεοελληνική συνείδηση, ότι η σύνδεση ή και η πλήρης συμμετοχή στη διαδικασία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σήμαινε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό εκσυγχρονισμό. Η Ελλάδα θα βρισκόταν στην «κλειστή λέσχη» των πλουσίων, των ανεπτυγμένων χωρών. Συγκυριακά επέβαλε την ευρωπαϊκή επιλογή, ως θεμελιώδη στρατηγική, η απώλεια της νομιμοποίησης της συμμετοχής στο ΝΑΤΟ. Η Κυπριακή κρίση του 1974 αποτέλεσε το αποκορύφωμα μιας εικοσαετούς πορείας, κατά την οποία η ελληνική κοινή γνώμη υιοθέτησε ως αμετακίνητη άποψη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ατλαντική Συμμαχία ευνοούσαν τα τουρκικά συμφέροντα σε βάρος των ελληνικών, ότι οι στρατηγικές σκοπιμότητες είχαν προτεραιότητα σε σχέση με το απαράγραπτο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των Ελλήνων της Κύπρου. Η ανατροπή του Μακαρίου από τη δικτατορία Ιωαννίδη και η τουρκική εισβολή που ακολούθησε θεωρήθηκαν μέρος ενός σχεδίου το οποίο, αν δεν υπαγόρευσαν, πάντως ανέχθηκαν οι Ηνωμένες Πολιτείες με τελικό στόχο τη διχοτόμηση της Κύπρου. Η επανάληψη της τουρκικής προέλασης στην Κύπρο στις 14 Αυγούστου 1974 αποτέλεσε τον τελευταίο κρίκο σ’ αυτή τη μακρά αλυσίδα. Ο Καραμανλής, ένας κατεξοχήν φιλοδυτικός πολιτικός, θα απέσυρε την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ σε μια εμφανή προσπάθεια να εκτονώσει την οργή της κοινής γνώμης και να διασώσει το σκληρό πυρήνα της μεταπολεμικής στρατηγικής του αστικού κόσμου, τη συμμετοχή με ευρεία έννοια στο δυτικό συνασπισμό. Σ’ αυτό το πλαίσιο το σχέδιο της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα αποκτά πρωταρχική σημασία. Στις πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές του Νοεμβρίου του 1974 η επιλογή αυτή φαίνεται να επιδοκιμάζεται από τα τρία τέταρτα του εκλογικού σώματος (ΝΔ με 54,4% και Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις με 20,4% των ψήφων). Μετά την ψήφιση και τη θέση σε ισχύ του νέου συντάγματος στις 11 Ιουνίου 1975 η κυβέρνηση Καραμανλή υπέβαλε αίτηση ένταξης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.

Στη στρατηγική που προωθούσε την ένταξη ενυπήρχε ακόμα ένα ισχυρό οικονομικό κίνητρο, καθώς ο ηγετικός κύκλος που διαμόρφωνε την ελληνική οικονομική πολιτική, είτε πολιτικοί είτε τραπεζικοί παράγοντες, όπως ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας Ξενοφών Ζολώτας, έβλεπαν στην οργανική συμμετοχή στην Κοινότητα ένα επιθυμητό εξωτερικό καταναγκασμό για τον εκσυγχρονισμό των οικονομικών δομών και της ελληνικής επιχειρηματικής κουλτούρας.  Επίσης, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα διέθετε μια πολύ εξελιγμένη Κοινή Αγροτική πολιτική, η οποία απορροφούσε μάλιστα το μεγαλύτερο μέρος των κοινοτικών δαπανών. Ο Καραμανλής ήλπιζε ότι τα προβλήματα εισοδηματικής στήριξης της ελληνικής αγροτικής τάξης και ενίσχυσης της γεωργικής παραγωγής θα μπορούσαν να λυθούν στο κοινοτικό πλαίσιο. Τέλος, η προοπτική της απαλλαγής από τη μονομερή εξάρτηση σε θέματα ασφαλείας από τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ελκυστική, αν και δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι ο Καραμανλής, ένας ρεαλιστής πολιτικός, δεν αμφέβαλλε ότι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν διέθετε δική της εξωτερική πολιτική ή πολιτική ασφαλείας. Η ευρωπαϊκή επιλογή, συνεπώς, είχε συμπληρωματική αξία, δεν υποκαθιστούσε τον αμερικανικό παράγοντα, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες παρέμεναν ακρογωνιαίος λίθος του ΝΑΤΟ με προφανείς συνέπειες για τα ελληνικά συμφέροντα, ιδίως στο πλαίσιο της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης.

 Ήδη κατά την πρώτη περίοδο της ανάμιξής του στην ελληνική πολιτική, το 1964-67, είχε διατυπώσει επιφυλάξεις σχετικά με τα οφέλη της Συμφωνίας Σύνδεσης της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, η οποία είχε συναφθεί από την συντηρητική κυβέρνηση Καραμανλή και είχε τεθεί σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου 1962. Η έκθεση της ελληνικής βιομηχανίας στον ευρωπαϊκό ανταγωνισμό και η αβέβαιη θέση της ελληνικής γεωργίας ήταν στοιχεία προβληματισμού στην ανάλυση του Παπανδρέου, ο οποίος απέδιδε ούτως ή άλλως σημασία στη συγκρότηση ισχυρών εθνικών παραγωγικών δομών, οι οποίες στη φάση της συγκρότησής τους θα έπρεπε να τύχουν προστασίας από τον εξωτερικό ανταγωνισμό. Στην περίοδο της Μεταπολίτευσης οι επιφυλάξεις αυτές θα εντείνονταν, καθώς η ανάλυσή του Παπανδρέου επηρεαζόταν πλέον από το ιστορικό γεγονός του πραξικοπήματος του 1967 και της επταετούς δικτατορίας και η σκέψη του εξελίχθηκε προς την αποδοχή του νέο-μαρξιστικού σχήματος διαίρεσης του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος στο δίπολο κέντρου-περιφέρειας. Ο Παπανδρέου απέδιδε σημασία σε πολιτικές και οικονομικές όψεις της Ευρωπαϊκής Κοινότητας που δεν αποτελούσαν μέρος του προβληματισμού των αστικών πολιτικών ελίτ, οι οποίες υποστήριζαν την ένταξη. Έτσι, από πολιτική άποψη ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ θεωρούσε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα ως το οικονομικό σκέλος του ΝΑΤΟ. 

Η Ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία ειδικότερα, ταυτισμένη πλέον με την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, συνιστούσε όχημα ενσωμάτωσης των εργαζομένων στο καπιταλιστικό σύστημα, του οποίου κέντρο ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Συνεπώς, σε αντίθεση με τη γεωπολιτική οπτική και ανάλυση του Καραμανλή, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν αποτελούσε όχημα απεξάρτησης από την αμερικανική κηδεμονία, αλλά μέσο πρόσδεσης σε αυτήν. Αυτή η θέση συμπυκνωνόταν στο σύνθημα της εποχής «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο».

Από οικονομική άποψη ο Παπανδρέου τόνιζε ότι η Ελλάδα ήταν μια χώρα με ασθενή βιομηχανία, η οποία αποτελούνταν σε μεγάλο βαθμό από επιχειρήσεις εντάσεως εργασίας ή, εν πάση περιπτώσει, από μονάδες που δεν βασίζονταν σε τεχνολογίες αιχμής αλλά στηρίζονταν στη δασμολογική προστασία. Η βαθμιαία μείωση των δασμών έως την εξάλειψή τους, όπως προέβλεπε ούτως ή άλλως η συμφωνία σύνδεσης, θα είχε ως αποτέλεσμα να εκτεθεί η ελληνική βιομηχανία στον ανταγωνισμό των ισχυρών μεταποιητικών επιχειρήσεων της Δυτικής Ευρώπης. Συνεπώς, αντί για φορέας εκσυγχρονισμού η Ευρωπαϊκή Κοινότητα θα γινόταν το μέσο συρρίκνωσης της ελληνικής μεταποίησης. 

Ο Παπανδρέου αμφέβαλλε ακόμα και για το όφελος που θα απέφερε στη ελληνική γεωργία η Κοινή Αγροτική Πολιτική. Αν και τα αποτελέσματα της ένταξης δεν δικαίωσαν αυτές τις τελευταίες επιφυλάξεις του Παπανδρέου στο δέυτερο μισό της δεκαετίας του 1970, υπήρχαν ισχυρές αμφιβολίες στην ελληνική ύπαιθρο σχετικά με τα οφέλη της ένταξης. Η προεκλογική εκστρατεία του Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚ είχε στην πραγματικότητα όχι μόνο εντείνει ή υπογραμμίσει, αλλά αρθρώσει αυτές τις αμφιβολίες.

Το ΠΑΣΟΚ αναδείχθηκε σε δεύτερη πολιτική δύναμη με το 25,3% των ψήφων σε βάρος της φιλεοευρωπαϊκής Ένωσης Δημοκρατικού Κέντρου (12%), ενώ στη χορεία των δυνάμεων που ήταν αντίθετες στην ένταξη συγκαταλεγόταν και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας με 9,4% των ψήφων. Συνεπώς, ενώ δε θα ήταν απολύτως ορθό να αναχθούν οι ψηφοφόροι του κάθε κόμματος στο δίλημμα υπέρ ή κατά της ένταξης, δε μπορεί να αγνοηθεί ότι περισσότερο από το ένα τρίτο του εκλογικού σώματος είχε ταχθεί υπέρ κομμάτων που ήταν αντίθετα στην ένταξη. Επίσης, δεν πρέπει να αγνοηθεί ότι και η δυναμική των εξελίξεων μετά το 1978 αναδείκνυε το ΠΑΣΟΚ σε ανερχόμενη πολιτική δύναμη με κυβερνητική προοπτική. Σε αυτό το πολιτικό πλαίσιο θα κρινόταν το ζήτημα της ένταξης.

Η συνθήκη επικυρώθηκε το καλοκαίρι του 1979 με 191 ψήφους υπέρ και αποχή του ΠΑΣΟΚ από τη διαδικασία. Οι πραγματικές διαθέσεις του εκλογικού σώματος παραμένουν αντικείμενο εικασίας και δε μπορούν να διακριβωθούν. Ο πιο έγκυρος σχετικά δείκτης παραμένει το Ευρωβαρόμετρο της εποχής. Σύμφωνα με τα ευρήματά του υπήρχε μια σχετική πλειοψηφία διατεθειμένων θετικά έναντι της ένταξης, η οποία δεν υπερέβαινε το 40%, μια σημαντική μειοψηφία περί το 25% και ένα ενδιάμεσο σώμα εκλογέων που παρέμενε αβέβαιο. 

Αυτό που μπορεί να αποτελέσει ένα αρχικό συμπέρασμα, ως προς τις τάσεις του εκλογικού σώματος έναντι της Ευρώπης, από αυτές τις πρώτες ευρωεκλογές είναι ότι η απήχηση των δύο κατ’ εξοχήν αντίθετων στην ένταξη κομμάτων, του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ, ήταν πλειοψηφική αλλά αρκετά μειωμένη σε σχέση με την επίδοσή τους στις εθνικές εκλογές της ίδιας μέρας (53% έναντι 60% στην εθνική κάλπη). Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι η αντίθεση προς την Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν ήταν το πρωταρχικό ή το μόνο στοιχείο που καθόρισε την ψήφο υπέρ του ΠΑΣΟΚ και ταυτόχρονα ότι οι απόψεις έναντι της Κοινότητας δεν ήταν συμπαγείς και αμετάβλητες, αλλά εντάσσονταν σε ένα φάσμα απόψεων. Αυτό εν μέρει ενισχύεται και ως συμπέρασμα από το γεγονός ότι ένα φιλοευρωπαϊκό σχήμα, όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας Εσωτερικού, έλαβε πολύ περισσότερες ψήφους από ό,τι στις εθνικές εκλογές. Αντίθετα, το κεντρώο Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού επωφελήθηκε κυρίως από μετακινήσεις από τη Νέα Δημοκρατία αλλά το συνολικό αποτέλεσμα των φιλοευρωπαϊκών κομμάτων στην ευρωπαϊκή κάλπη εμφανίστηκε να υπερβαίνει αυτό της εθνικής. 

Με την επικράτηση του ΠΑΣΟΚ, το βασικό πρόβλημα για τον Παπανδρέου ήταν πως θα διαχειριζόταν την προσαρμογή στο τετελεσμένο γεγονός της ένταξης. Το γεγονός ότι η κυβέρνηση αναφερόταν σε δημοψήφισμα, ως προνόμιο του προέδρου της Δημοκρατίας, το οποίο αυτονόητα δε θα χρησιμοποιούνταν όσο κατείχε την προεδρία ο Καραμανλής, ο αρχιτέκτονας δηλαδή της ένταξης, σήμαινε ότι δε σκόπευε να ακολουθήσει την κοινοβουλευτική διαδικασία αποχώρησης παρά το ότι το ΠΑΣΟΚ μαζί με το ΚΚΕ διέθεταν την πλειοψηφία των τριών πέμπτων. Η ρητορική ήταν συχνά οξεία, αλλά η πραγματική πολιτική συνίστατο στην πραγματιστική προσαρμογή, στην απόσπαση κοινοτικών πόρων προκειμένου να κλείσει οριστικά το θέμα.

Αυτές οι συζητήσεις κατέληξαν στα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, τα οποία σε συνδυασμό με την Κοινή Αγροτική Πολιτική, η οποία αποδεικνυόταν πολύ περισσότερο γενναιόδωρη από όσο υπολόγιζε παλαιότερα το ΠΑΣΟΚ αλλά και οι ίδιοι οι Έλληνες αγρότες, σταδιακά έκλεισε το θέμα της ένταξης. Διαμορφωνόταν πλέον ένας ελληνικός ευρωπαϊσμός στη βάση του οικονομικού οφέλους. Εφεξής, η Ελλάδα θα συμμετείχε σε κάθε φάση της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στη βάση μιας ευρείας πολιτικής συναίνεσης από την οποία έλειπε μόνο το ΚΚΕ. 

 Σε κάθε περίπτωση, οι μεταβιβάσεις πόρων αποτελούσαν σημαντικό κίνητρο για τη συμμετοχή της Ελλάδας, καθώς οι χρηματοδοτήσεις για περιφερειακή ανάπτυξη, πραγματοποίηση δημοσίων έργων και ενίσχυση κλάδων της οικονομίας που προβλέπονταν στα διαδοχικά Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης ήταν τέτοιου ύψους που υπερέβαιναν κατά πολύ τις εθνικές δυνατότητες. Το τελευταίο δεν παρέμενε χωρίς συνέπειες, καθώς η ροή πόρων υποκατέστησε την αναζήτηση μιας αναπτυξιακής στρατηγικής και πιθανότατα ενέτεινε μια έντονη ροπή προς την κατανάλωση. Το αποτέλεσμα ήταν χαμηλή παραγωγικότητα, περιορισμένη ενδογενής ανάπτυξη και επίπλαστη ευημερία στηριζόμενη σε δημόσιο δανεισμό.